پل تاریخی خاتون

پل تاریخی خاتون ، در ۲ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان خوی بر روی رودخانه قطور در ۴۰ کیلومتری سمت چپ جاده آسفالته خوی – سلماس در سال‌های ۱۱۷۰–۱۲۰۰ ه‍.ق به دستور احمد خان‌دنبلی در دوره سلجوقیان ساخته شده‌است. این پل آجری ۵۹/۴۰ متر طول و ۸/۷۰ متر عرض و ۶/۴۸ متر ارتفاع دارد. پل هفت‌دهانه بزرگ دارد و قسمت تحتانی آن پایه‌ها و سیل شکن‌هایی است که با سنگ‌هایی نسبتاً بزرگ و منظمی‌ساخته شده‌است. این پل دهه‌های گذشته مرمت شده‌است.

طول این پل ۵۹/۴۰ متر و عرض آن ۸/۷۰ متر و ارتفاع ان از پایه‌ها ۶/۴۸ متر می‌باشد به غیر از ۷ طاق کوچک که بین دهانه‌ها ساخته شده هیچ گونه آرایش یا تزئین خاصی در ساختمان آن بکار نرفته‌است.

پایه‌های پل خاتون در هر دو جهت مخالف و موافق آب رودخانه، آب شکن‌های مثلثی به اندازه ۲ متر دارند و این پل ۷ چشمه طاق بزرگ و ۷ چشمه طاق کوچک در بالای پایه‌ها دارد و تمامی ان چشمه طاق‌ها به وسیله طاق‌های جناغی و با آجر، ملاط، گچ و قسمت‌های وسط طاق نیز با سنگ و ملاط گچ پوشش داده شده‌است.

بعد از اتمام کار طاق زنی، دیوارهای طرفین پل را با اجر و سنگ پر کرده‌اند و سطح پل به علت بزرگتر بودن طاق میانی پل از سایر طاق‌ها و به علت متقارن بودن طاق‌های بزرگ دارای شیب ملایم به دو طرف شمال و جنوب است و مصالح اصلی بنا سنگ‌های تراشیده منظم و قلوه سنگ، سنگ لاشه و آجرهایی به ابعاد ۵در۲۵ است.

واژهٔ «خاتون» واژهٔ کهن ترکی به معنی زن بزرگ منش و در قدیم نام زنان و دختران خان و خاقان بوده‌است که به معنی بانوی عالی‌نسب و ملکه، و در مقابل خاقان به کار برده می‌شده‌است. پژوهشگران با توجه به کاربرد این نام برای زنان بزرگان نظام در دورهٔ سلجوقیان، ساخت این پل را منتسب به سلجوقیان می‌دانند. در بعضی منابع تاریخی آمده‌است که این پل به دستور احمد خان دنبلی و در کنار دامنه غضنفر ساخته شده‌است.

در گذشته کاروان‌هایی که از عثمانی می‌آمدند از این پل عبور می‌کردند و تا چند سال پیش نیز گذرگاه مردم بوده‌است. در سال‌های اخیر در راستای آن پلی جدید ساخته شده و راه ارتباطی مردم از پل جدید است.

پل تاریخی خاتون خوی یکی از یادگارهای ارزشمند دوران سلجوقیان است از مشخصات بارز این پل آن است  که قسمت تحتانی آن شامل پایه ها و سیل شکن هایی است که با سنگ های نسبتا بزرگ و منظم (با ملات ماسه و سنگ) ساخته شده است. مصالح به کار رفته قسمت فوقانی پل نیز آجر است.

این پل بین دو طرف رودخانه و برو روی پایه های سنگی ، هفت دهانه منظم به صورت طاق های تزئینی تعبیه شده که با ساختمان اصلی بنا هماهنگی جالب توجهی دارد.

پل خاتون هفت دهانه بزرگ و هفت دهانه کوچک در بالای پایه ها و شش پایه سنگی دارد. ارتفاع پایه های سنگی از کف پل ، دو متری است. فاصله بین پایه های سنگی را با طاق های جناغی متناسب و مستحکمی برپاداشته اند. پایه های پل در هر دو جهت مخالف و موافق آب رودخانه ، آب شکن های مثلثی به اندازه دو متر دارند. پل خاتون هفت چشمه طاق بزرگ و هفت چشمه طاق کوچک در بالای پایه ها دارد.

تمامی این چشمه طاق ها به وسیله طاق های جناغی و با آجر و ملات ، گچ و قسمت های وسط طاق نیز با سنگ و ملات گچ پوشش داده شده است. بعد از اتمام کار طاق زنی ، دیوارهای طرفین پل خاتون را با آجر تا ارتفاع موردنظر بالا برده و میان این دیواره ها را با ملات و مصالح آجر و سنگ پر کرده اند. سطح گذر پل به علت بزرگتر بودن طاق میانی پل از سایر طاق ها و به علت متقارن بودن طاق های بزرگ دارای شیب ملایم به دو طرف شمال و جنوب است.

مصالح اصلی بنا سنگ های تراشیده سفید رنگ نامنظم است و سنگ های تراشیده منظم ، قلوه سنگ ، سنگ لاشه و آجرهایی به ابعاد ۲۵*۲۵*۵ و ملات آهک و گچ ساروج است. در گذشته کاروان هایی که از عثمانی می آمدند از این پل عبور می کردند و تا چند سال پیش نیز گذرکاه مردم بوده ولی در سال های اخیر در راستای آن پلی جدید ساخته شده و راه ارتباطی مردم از روی پل جدید است . در بعضی منابع تاریخی آمده است که این پل به دستور احمد خان دنبلی و در کنار دامنه غضنفر ساخته شده که هنوز پا بر جاست و بعلت ارزش باستانی بودنش توسط میراث فرهنگی استان حفاظت می شود .

در قرون گذشته و در  لشکر کشی سلطان یعقوب آق قویونلو در سال ۸۸۳ هجری قمری برای جنگ با برادرش سلطان خلیل این پل مورد استفاده قرار گرفته و چنین به نظر می رسد پلی که در این محل بوده و شاید طی سالیان بعد و در اثر سوانح طبیعی و انسانی تخریب شده احمد خان آن را تعمیر یا پل جدیدی در محل پل قدیمی ساخته و نام قدیمی که شهرت داشت بر روی آن مانده است .